Gerechtelijke geneeskunde

Een dood lichaam verraadt in 95% van de gevallen hoe de persoon aan zijn einde kwam. Al in de Romeinse tijd werd het lichaam van het slachtoffer van een misdrijf op het Forum Romanum opgebaard, waardoor het misdrijf aan het publiek werd geopenbaard. Het vormt de grondslag van de huidige gerechtelijke autopsie waarbij een arts speurt naar alle doodsoorzaken afkomstig van buitenaf.

Geneeskunde ten dienste van Justitie

Bij een onnatuurlijk overlijden kan het gaan om een ongeval (vb. dood door blikseminslag), een zelfdoding (vb. door ophanging) of een misdadige tussenkomst van derden (vb. toegebrachte messteken). Hoewel de gerechtelijke geneeskunde een tak van de geneeskunde is, staat ze dus bijna volledig ten dienste van justitie en niet van de zieke mens. Wat van buitenaf komt is potentieel verdacht. Een nauwgezette wetenschappelijke observatie is van essentieel belang om de waarheid aan het licht te brengen. De kennis van de normale anatomie, zoals door Vesalius geopenbaard, is een conditio sine qua non om niet alleen de ziekelijke of pathologische afwijkingen in het lichaam te ontdekken (vb. maagzweer, longtumor, longontsteking), maar ook de orgaanafwijkingen teweeggebracht door uitwendige oorzaken zoals trauma (vb. breuken), vergiftigingen (vb. slokdarm- en maagletsels door etsing). Want wat niet normaal is, doet terecht vragen rijzen over de oorzaak van deze afwijkingen .

Laboratorium voor Gerechtelijke Geneeskunde

Inwendige lijkschouwingen gebeuren al sinds de vijftiende eeuw. Het is bij de oprichting van de UGent in 1817 een vanzelfsprekend onderdeel van de lessen en de opdracht van de Faculteit Geneeskunde. Gedurende nagenoeg één eeuw nemen verschillende hoogleraren het onderwijs in de forensische geneeskunde bovenop hun andere lessen. Maar het is wachten op de jurist Charles De Visscher voor er in 1885 ook een Laboratorium voor Gerechtelijke Geneeskunde wordt opgericht.

Geurtjes in de Leie

In 1905 krijgen de medische instituten en laboratoria onderdak in het nieuwe neogotische Rommelaerecomplex naast het Bijlokeziekenhuis. Architect Louis Cloquet ontwerpt op het gelijkvloers aan de Kluyskensstraat de burelen en laboratoria van de gerechtelijke geneeskunde. De lijksappen worden rechtstreeks geloosd in de Leie met een kwalijke geur en dito reputatie tot gevolg. Het is hier dat de eerste voltijds forensische arts en wetsdokter professor Frédéric Thomas (1906-1986) de forensische geneeskunde door het grootste deel van de twintigste eeuw loodst. Als morfoloog richt hij van meet af aan de werkzaamheden van zijn laboratorium naar de anatomo- pathologische opzoekingen die van direct belang zijn voor de gerechtelijke geneeskunde.

School voor Criminologie

Het onderwijs en de dienstverlening breiden in 1938 aanzienlijk uit door de oprichting van een School voor Criminologie verbonden aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Het laboratorium krijgt een goed uitgeruste autopsiedienst, waar Thomas en zijn opvolgers tot de verhuis in 2014 naar het UZ een groot aantal van de gerechtelijke lijkschouwingen uit West- en Oost-Vlaanderen uitvoeren. De wat aparte positie van de gerechtelijke geneeskunde in de faculteit maakt dat de vakgroep in de jaren 1970 en 1980 niet mee verhuist naar het Universitair Ziekenhuis maar haar stek in het stadscentrum op een steenworp van het justitiepaleis bewaart, zij het dan met enkele hygiënische renovaties, zoals een moderne autopsiezaal.

Van toxicologie tot DNA

De vaste stek in Rommelaere betekent niet dat de gerechtelijke geneeskunde stil staat tijdens de twintigste eeuw. Lijkschouwingen worden meer en meer multidisciplinair ondersteund door snel evoluerende specialismen. Toxicologie of gifkunde is bijvoorbeeld zeer belangrijk. Telkens een autopsie geen duidelijke doodsoorzaak aan het licht brengt, worden lichaamsvochten (bloed en urine) of weefsels (lever of nieren) genomen voor de forensische toxicoloog. Zijn scheikundige analyses zijn vaak de enige manier om verdovende middelen, milieurampen of medicamenteuze intoxicatie op te sporen. Ook de radiologie is een belangrijke hulpwetenschap die toelaat vreemde voorwerpen zoals kogels of in het bot afgebroken tippen van messen op te sporen of om bepaalde vormen van kindermishandeling te detecteren. In de biologie zorgt de ontdekking van DNA voor een trage omwenteling in het forensisch onderzoek. Elke cel die een mens ter plekke verliest, en dat zijn er veel, verraadt zijn aanwezigheid op die plaats door het kern-DNA dat specifiek is voor hem. Met de nieuwste technieken kan men al met enkele cellen een bruikbaar DNA-profiel bekomen. Naast de toxicologie, radiologie en biologie ondersteunen ook het sporenonderzoek of criminalistiek, serologie (bloedgroepen) en bacteriologie de lijkschouwing.

Virtuele autopsie: droom of werkelijkheid?

Vandaag dromen sommigen van een autopsie zonder sectie of mutilatie van het menselijk lichaam. Het is al mogelijk om de meeste organen via CAT-scan en 3D-reconstructie te visualiseren, maar een virtuele autopsie is in de huidige stand van de technologische ontwikkeling nog niet mogelijk. Hoewel de nieuwe technieken het onderzoek vergemakkelijken, kunnen ze de huidige autopsie nog niet vervangen.

Michel Piette, Vakgroep Gerechtelijke Geneeskunde UGent
11 december 2015

>>
Lees het volgende artikel in het dossier Post Mortem: Medisch ethicus Ignaas Devisch

Hoe verwijs je naar dit artikel?

Piette, Michel. "Gerechtelijke Geneeskunde." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 11.12.15. ugentmemorie.be/artikel/gerechtelijke-geneeskunde

Bibliografie

Interview met prof. dr. em. Michel Piette door Lena Maes (18 november 2015).

Een variant van deze tekst verscheen eerder als:

Danniau Fien en Piette Michel. “Het lichaam als bewijs. De geschiedenis van de forensische geneeskunde.” In Post Mortem. Vesalius tussen kunst en wetenschap, 39-41. Gent: UGent, 2015.