Varlez, Louis (1868-1930)
De stad Gent en de universiteit zijn sterk vervlochten met het leven en werk van deze advocaat, hoogleraar in de rechten, socioloog, werkloosheids- en migratiespecialist en – in zijn parcours van “Gent tot Genève” – ook internationaal topambtenaar.
Progressief-liberaal socioloog
Varlez heeft liberaal-burgerlijke roots in een familie met maatschappelijk aanzien op alle fronten: zijn vader is een gerespecteerd magistraat en vrijmetselaar; zijn overgrootvader is de Gentse stadsarchitect Louis Roelandt en de schrijver Maurice Maeterlinck is de neef van Varlez’ moeder. Studies rechten aan de Université Libre de Bruxelles (ULB) en de Gentse universiteit in de late jaren 1880 doen het maatschappelijk engagement van Varlez openbloeien. Eén van zijn Gentse professoren, Remi De Ridder (liberaal schepen, vanaf 1896 ook zijn schoonvader), introduceert de jonge Varlez in de Société Libérale d’Etudes Sociales, een groep van sociaalbewogen, progressieve academici (onder hen Paul Hymans, Ernest Mahaim, Emile Waxweiler en de families Callier en Fredericq). Zij vinden elkaar in de studie en het debat over de turbulente sociale veranderingen aan het einde van de negentiende eeuw. Gevoed door progressief-liberale opvattingen reflecteert Louis Varlez met geestesgenoten in de Société Libérale over een nieuwe invulling van sociale politiek. Daarin wordt (weliswaar gematigd) ruimte gelaten voor overheidsingrijpen, een principe dat door de aanhangers van het klassiek liberalisme resoluut wordt afgewezen. Met de Société Libérale als klankbord schrijft Louis Varlez in zijn vrije uren, naast zijn dagtaak als advocaat aan de Gentse balie, talrijke sociologische studies over uiteenlopende thema’s (arbeiderswoningen, ouderdomspensioenen, vrouwenarbeid, minimumlonen…). Van zijn veelzijdige sociale œuvre springt vooral het Plan Social de Gand (1893-1897) in het oog, een vierdelige studie die de sociale situatie van de industriestad Gent in kaart brengt op basis van statistieken en enquêtes bij vakbonden en fabriekspatronaat.
Op het kruispunt van sociale wetenschap en sociale realiteit: werkloosheidsspecialist
Varlez doet meer dan louter wetenschappelijk onderzoek. Zijn jarenlang denk- en studiewerk is de basis voor een concreet initiatief in antwoord op de sociale kwestie. In samenwerking met het Gentse stadsbestuur zet hij in 1900 een nieuwe stedelijke instelling op poten: het Gentse Werkloosheidsfonds. De werking is gebaseerd op een door Louis Varlez uitgedacht principe van verzekering. Nieuw is de combinatie van individuele verantwoordelijkheid (de arbeiders kunnen zich zelf verzekeren tegen werkloosheid) en een beperkte vorm van overheidsinterventie (in een formule waarbij de stedelijke overheid extra financiële vergoedingen uitkeert aan verzekerde werklozen). De vakbonden krijgen een belangrijke rol als ‘doorgeefluik’ van de werkloosheidsuitkeringen. De coördinatie en administratie van de werkloosheidsverzekering verloopt via het stedelijke Werkloosheidsfonds, waarvan Louis Varlez tussen 1900 en 1920 voorzitter is. Dit zogenaamde ‘Gentse systeem’ van werkloosheidsverzekering kent een groot succes en krijgt ook internationaal navolging.
Internationale uitstraling
Als stuwende kracht achter de Association Internationale pour la Lutte contre le Chômage, een internationaal netwerk van werkloosheidsspecialisten opgericht in 1910 te Gent, neemt Varlez’ internationale ambitie een hoge vlucht. Het is aan zijn grote expertise met internationale uitstraling te danken dat Varlez na de Eerste Wereldoorlog de Gentse universiteit, waar hij sinds 1913 docent aan de rechtsfaculteit is, verlaat voor een carrière als internationaal ambtenaar bij de pas opgerichte Volkenbond en de Internationale Arbeidsorganisatie (de gespecialiseerde instelling van de Volkenbond, en later de Verenigde Naties, voor arbeidsvraagstukken) in Genève. Als directeur van het departement ‘Werkloosheid en Migraties’ in de Internationale Arbeidsorganisatie werkt Varlez van 1920 tot zijn pensioen in 1929 aan een blauwdruk van een internationaal migratiebeleid. Hij overlijdt in 1930 in Genève, tijdens de voorbereidingen van een definitieve terugkeer naar België.
Jasmien Van Daele
Vakgroep Geschiedenis UGent
16 augustus 2010
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Van Daele, Jasmien. "Varlez, Louis (1868-1930)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 21.04.2015. www.ugentmemorie.be/personen/varlez-louis-1868-1930
Bibliografie
Van Daele, Jasmien. Van Gent tot Genève. Louis Varlez. Een biografie. Gent: Academia Press, 2002..
Van Daele, Jasmien. "Louis Varlez (1868-1930). Een biografische schets van een sociaal-liberaal jurist, socioloog, werkloosheidsspecialist en internationaal functionaris." Brood en Rozen I (2000): 60-81.
Van Daele, Jasmien. "Louis Varlez en de sociale kwestie. De liberale burgerij uitgedaagd." Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent LXI (2007): 265-288.
Van Daele, Jasmien. "Varlez, Louis." In Nationaal Biografisch Woordenboek XVII: 658-667. Brussel: Paleis der Academiën, 2005.