Cornet, Jules (1865-1929)

Academische loopbaan

Jules Cornet begint in 1883 studies geneeskunde aan de Gentse universiteit en wordt preparator voor enkele cursussen van Félix Plateau. In 1890 promoveert hij met de grootste onderscheiding tot doctor in de wetenschappen (groep aard- en delfstofkunde) onder promotorschap van Alphonse Renard. Van 1897 tot 1929 doceert Cornet mineralogie, geologie en paleontologie aan de mijnschool in Bergen. Daar wordt hij in 1925 deken van de faculteit die uit deze school is gegroeid. In 1903 wordt hij tevens docent aan de faculteit Wetenschappen van de Gentse universiteit. Hij geeft er de cursussen van Fysische aardrijkskunde. Een jaar later voegt hij er de cursussen Warenkennis bij aan de Bijzondere Handelsschool die verbonden is aan de faculteit Rechten. Hij geeft de colleges tot hij hiervan ontlast wordt als gevolg van de vernederlandsing van de universiteit in de jaren 1923-1926. Intussen blijft hij onderzoek doen en publiceert tientallen bijdragen over de fysische aardrijkskunde van België en Kongo. Maar niet alleen de studie van grote gebieden boeit Cornet. De geologie van de Borinage, vooral van het Hainebekken, wordt door hem eveneens diepgaand onderzocht.

Expeditie in Katanga

Als jonge geoloog sluit Cornet zich aan bij de expeditie van Lucien Bia en Emile Francqui in Zuid-Katanga, in 1891-1893, in opdracht van Leopold II. De koning wil de grondstoffen in Katanga zo snel mogelijk in kaart brengen en controle over het gebied verkrijgen. Cornet doet onder meer onderzoek naar de stratigrafie en morfologie van het landschap. Maar daarnaast ontdekt hij ook nieuwe koperertsen. Hij legt zo mee de basis van de langdurige economische grondstofexploitatie in de provincie Katanga. Rond de mijn van Kambove brengt Cornet de koperafzettingen in kaart. De tijdens deze expeditie ontdekte bodemrijkdommen mogen niet naar de buitenwereld worden gelekt om de commerciële belangen te vrijwaren. Leopold II draagt Cornet na diens terugkeer uit Congo tijdens een diner in het paleis van Laken op om niets te publiceren zonder zijn voorafgaande toestemming. Pas wanneer de grenzen van Kongo-Vrijstaat vorm krijgen kan Cornet zijn bevindingen publiceren, evenwel zonder de commerciële mogelijkheden te onderstrepen. De Union Minière richt later zijn fabrieken op aan deze 'parel van Katanga'.

Grondlegger Congolese geologie  

In 1895 volgt een tweede reis naar Kongo-Vrijstaat. Op vraag van de Compagnie du Chemin de Fer du Congo trekt Cornet langs de in aanleg zijnde spoorweg tussen Matadi en Leopoldstad, wanneer ongeveer een derde van het tracé dat 366 kilometer lang zal worden is voltooid. Vele arbeiders sterven tijdens de werken aan de spoorweg. Cornet brengt verslag uit over de vooruitgang van de aanleg. Cornets wetenschappelijke publicaties naar aanleiding van zijn twee expedities krijgen erg veel weerklank en erkenning. Men kan Cornet beschouwen als de grondlegger van de geologie in Congo. Een door Cornet tijdens de Bia-Francqui expeditie naar België gezonden fosforbevattend kopererts krijgt in 1912 de naam 'Cornetiet'.

Lidmaatschappen

Zowel in België als in Frankrijk is Cornet een actief lid van de verschillende wetenschappelijke instituten en verenigingen die zich toeleggen op de studie van geologie, geografie en mijnkunde. Voorts is hij lid van onder meer de Koninklijke Academie van België (klasse der wetenschappen), het Koninklijk Koloniaal Instituut van België en corresponderend lid van het Institut de France en van de Académie des Sciences coloniales in Parijs. Hij is bovendien lid van de commissie die op de wereldtentoonstelling van 1897 in Brussel het luik over Kongo-Vrijstaat verzorgt. Zo ligt hij mee aan de basis van het huidige Koninklijk Museum voor Midden-Afrika te Tervuren. Ook op het gebied van didactiek is Cornets rol onmiskenbaar. Tussen 1909 en 1923 verschijnt een imposant vierdelig leerboek over geologie. In Bergen staat hij mee aan de wieg van een hele school van belangrijke geologen.

Iguanodons van Bernissart

Jules Cornet speelt ook een opmerkelijke rol in de befaamde historie van de iguanodonskeletten van Bernissart, gevonden in 1878 in een steenkoolmijn te Henegouwen en vandaag in het Museum voor Natuurwetenschappen te Brussel te bezichtigen. François-Léopold Cornet, mijningenieur en vader van Jules, wordt in 1878 door de directie van de steenkoolmijn in Bernissart geraadpleegd om 'de ware aard van de gevonden voorwerpen te identificeren’. Omdat Cornet sr. afwezig is, overhandigt de ingenieur van de steenkoolmijn fragmenten van botten en tanden aan Jules. Zo komt Jules als 13-jarige voor het eerst, als een van de eersten, in contact met de fossiele overblijfselen van de iguanodons. Later, in 1885, schrijft Jules Cornet als preparator in Gent voor het wetenschappelijk maandschrift Natura: 'Iets over de jongst in Henegouwen ontdekte fossielen’. In zijn tekst verwijst hij naar een originele tekening van de vindplaats van de iguanodons; een doorsnede getekend door zijn vader. 

Op het eind van de 19e eeuw komt Jules Cornet tegenover Edouard Dupont te staan, directeur van wat toen nog het Koninklijk Natuurhistorisch Museum in Brussel heet. Dupont beweert dat de fossielen zijn gevonden op de bodem van een vallei, op hun oorspronkelijke plaats. Jules Cornet is echter van mening dat de vindplaats op 322 meter diepte het gevolg is van een verticale, cilindrische cran of 'natuurlijke put'. Volgens Cornet zakte een fossielrijke portie klei onder invloed van de zwaartekracht verticaal door het kolenmassief en kwam vele jaren later en 250 meter lager tot stilstand. Afgeschermd van erosie konden de iguanodonoverblijfselen in fossielen veranderen. De paper Repertoire des puits naturels connus en terrain houiller du Hainaut uit 1980 geeft Cornet gelijk: de auteurs refereren naar zijn bijdrage in Natura, nemen de originele tekening van vader François-Léopold op en beoordelen de tekeningen die gebaseerd zijn op de visie van Dupont 'onrealistisch'.

Petra Gunst
Davy Verbeke
9 mei 2017

Met dank aan Sandra Cordier voor de informatie over Cornet en de iguanodons van Bernissart

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Gunst, Petra en Davy Verbeke. "Cornet, Jules (1865-1929)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 09.05.2017. www.ugentmemorie.be/personen/cornet-jules-1865-1929

Bibliografie

www.UGentMemorialis.be

Cordier, Sandra. De botten van de Borinage, De Iguanodons van Bernissart. Antwerpen: Vrijdag, 2017. 

Couttenier, Maarten. Congo tentoongesteld. Een geschiedenis van de Belgische antropologie en het museum van Tervuren (1882-1925). Leuven, 2005..

De Coster, Pieter. "De eerste Europese ontdekkingsreizen in Katanga 1797-1897." Licentiaatsverhandeling, Gent, 1997.

Deelstra, Hendrik. "Cornet, Jules." Biografisch woordenboek van de Belgen overzee. http://www.kaowarsom.be/nl/biografisch_woordenboek_belgen_overzee. 

Halleux, Robert, e.a., eds. Geschiedenis van de wetenschappen in België. 1815-2000, Brussel, 2001.

Robert,  M. "Cornet (Jules)." In Biographie coloniale belge/Belgische koloniale biografie, V: 163-64. Brussel, 1958.