'Your own papers are fundamental' - Albert van de Velde (1871-1956)

1.

'Your own papers are fundamental contributions to our knowledge of Netherlandish science', schrijft Sarton op 19 oktober 1948 aan Albert van de Velde, naar aanleiding van zijn bijdrage over vroegmoderne anatomie bestemd voor Isis. Beide geleerden onderhouden sinds enkele jaren een wetenschappelijke correspondentie waarin ze elkaar op de hoogte houden van hun vorderingen en publicaties; in het bijzonder na zijn emeritaat wordt Van de Velde, gewezen hoogleraar aan de faculteit Geneeskunde, een bijzonder productief auteur op het terrein van de wetenschapsgeschiedenis. Zijn bibliografie telt 212 publicaties op dit domein.

2.

Veelal betreffen het papers en kleine studies over grote figuren uit de vaderlandse wetenschappen, zoals Simon Stevin en Jan Palfyn. Waar Sarton systematisch en encyclopedisch toewerkt naar één grote synthese, opereert Van de Velde als een veelschrijver met een gevarieerde en eerder populariserende output. De theoretische en filosofische bespiegelingen van Sarton zijn hem minder besteed, al bedenkt Van de Velde bijvoorbeeld een nieuwe periodisering van de geschiedenis op basis van wetenschappelijke feiten en deelt hij de moraliserende wetenschapshistorische visie van Mac Leod en Sarton. Zo schrijft Van de Velde veelbetekenend in het boek Lichtzuilen (1944), waarin hij zes historische biografieën van wetenschappers publiceert, onder de slagschaduw van de Tweede Wereldoorlog:

'De Geschiedenis leert ons de gruweldaden kennen van oorlogen en van heerschers, de kruistochten, den strijd tusschen Pausen, Keizers en Koningen, de veroveringen van Keizer Karel en Louis XIV, de godstienstoorlogen... Zij zwijgt te veel over den vredelievenden strijd der menschen van den geest, wier grootste bekommering noch geldelijk vermogen, noch overheersching is, maar altijd en alleen, het zoeken en het verspreiden van de wetenschappelijke waarheid.'

3.

Behalve beoefenen, organiseert Van de Velde ook het veld van de wetenschapsgeschiedenis in België. Aan de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten, waar hij lid is vanaf de stichting, is hij de stuwende kracht achter de oprichting van een Bestendige Commissie voor de Geschiedenis van de Wetenschappen binnen de schoot van de Academie - ook de Gentse professoren Paul van Oye en Jan Gillis worden er lid van. Hij enthousiasmeert zijn collega's, onder meer in zijn oproep Voor een ruimere belangstelling van de intellectueelen in de geschiedenis der wetenschappen (1945), die op 14 mei 1945 zelfs op de radio wordt uitgezonden.

4.

In Gent sticht Van de Velde omstreeks dezelfde periode het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen, waarvan hij de eerste directeur-conservator wordt. Sarton moedigt hem aan: 'Ik ben verheugd te vernemen dat uw museum zo snel groeit; dat is zonder twijfel een gevolg van uw inzet en enthousiasme', schrijft hij op 14 januari 1952 aan Van de Velde. Twee jaar later stuurt Sarton hem een bijzonder geschenk: uit zijn privébibliotheek schenk hij het Museum het eerste boek dat hij ooit kocht, de Archéologie de Gand van de Gentse oudheidkundige en lithograaf Armand Heins. Sarton kocht het op tienjarige leeftijd. Van de Velde schrijft de schenking in onder het nummer 2.187 van de snel groeiende collectie instrumenten, documenten, toestellen en collecties van het Museum.

5.

In 1965, wanneer het Museum wordt gerenoveerd en overgedragen aan de universiteit, wordt de inmiddels overleden Van de Velde herinnerd als een pionier. Zowel over Sarton als over Van de Velde richt het museum een tijdelijke tentoonstelling in, deels met persoonlijke brieven en documenten, die Van de Velde bij zijn dood heeft nagelaten aan het Museum en er nog steeds berusten.

Lees het biografisch lemma van Albert van de Velde
Lees verder: 'Bibliograaf en chroniqueur' - Paul van Oye (1886-1969)