Vyncke, Frans (1920-2013)
De slavist Frans Vyncke was een grondlegger van de Slavische studies en de Oost-Europakunde aan de Gentse universiteit. Zijn lessen over Oost-Europese denkers en het anarchisme sloegen bijzonder goed aan bij de opeenvolgende rebelse studentengeneraties. In de Gentse kunstwereld speelde Vyncke een bijzondere rol als lid van de Honest Art Movement.
Academische carrière
Frans Vyncke werd geboren op 6 november 1920 in Leke bij Diksmuide. Tijdens de oorlogsjaren studeerde hij germanistiek (Nederlands en Engels) aan de universiteit van Gent gaf vervolgens gedurende een tiental jaar les aan het atheneum van Aalst. In diezelfde periode studeerde hij slavistiek aan de Université Libre de Bruxelles bij twee eminente professoren: de taalkundige Boris Unbegaun en de polonist Claude Backvis. Na een aanvullend studieverblijf aan de universiteiten van Zagreb en Belgrado in 1957 werd hij in 1959 aan het toenmalige Hoger Instituut voor Oosterse, Oost-Europese en Afrikaanse Taalkunde en Geschiedenis (HIOOATG) belast met het onderwijs in de geschiedenis van de Slavische volken, de vergelijkende spraakkunst van de Slavische talen en Oudslavisch. Naderhand doceerde hij ook het keuzevak Servo-Kroatisch. In 1969 promoveerde hij tot doctor met een proefschrift over de Slavisch heidense godsdienst en werd vervolgens hoogleraar, een functie die hij tot zijn emeritaat in 1986 uitoefende. In1973 was hij één van de medestichters van het Gentse tijdschrift voor Slavische studies, Slavica Gandensia, dat in 2009 ophield te bestaan. Frans Vyncke overleed op 25 oktober 2013.
Pionierswerk in de Slavische studies
Samen met Jean Lothe, die de Russisch taal- en letterkunde onderwees, was Frans Vyncke de grondlegger van de Slavische studies en de Oost-Europakunde aan de Gentse universiteit. Dat was hij niet alleen wegens zijn inbreng in de gestage uitbouw van het curriculum en organisatie from scratch van de seminariebibliotheek, maar ook en vooral door zijn brede kennis van de Slavische wereld en zijn meeslepende doceerstijl, waardoor veel van zijn studenten blijvend in de ban van de Slavische wereld zijn gekomen. Met name zijn colleges over de Russische denkers van de 19de eeuw (Chomjakov, Danilevski, Leontijev), wier opvattingen over beschavingsgeschiedenis en religie hem zeer aanspraken, waren haast legendarisch. Vyncke was in het bijzonder gefascineerd door het anarchisme, zoals dat in de werken van Michail Bakoenin werd verkondigd. De colleges en lezingen die Frans Vyncke daarover gaf in de “revolutiejaren” 1968-1969 genoten ook buiten de kring van zijn studenten veel belangstelling.
Slavisch heidendom, alfabet en de Codex van Vidin
Vyncke’s proefschrift over het Slavische heidendom, dat later in boekvorm verscheen, was een overtuigend voorbeeld van de effectiviteit van multidisciplinair onderzoek. Gebruik makend van linguïstiek, filologie, archeologie, etnografie en vergelijkende godsdienstwetenschappen kwam hij tot een coherent beeld van de Slavische heidense godsdienst in de maatschappelijke context van de Slavische vroeg-agrarische samenleving. Een ander thema waarin hij zich jarenlang verdiept heeft was de oorsprong van het vroegste Slavische, zogenaamde glagolitische alfabet, ontworpen door Cyrillus en Methodius (niet te verwarren met het Cyrillische alfabet, waarin vandaag nog het Russisch en andere talen worden geschreven, maar waarmee Cyrillus niets te maken heeft). Tegenover de bestaande theorieën, die de oorsprong van het glagolitisch zoeken in diverse oosterse alfabetten (Armeens, Georgisch), stelde Vyncke een verklaring die uitging van de symboliek van de grafische componenten van de letters, gerelateerd aan de namen van de letters, zoals die in een oud abecedarium acrostichum zijn bewaard. Vyncke speelde ook een leidende rol in de voorbereiding van de kritische editie van de Codex van Vidin, een belangrijk Oudslavisch handschrift (1360), bestaande uit zestien heiligenlevens van vrouwen en een beschrijving van het Heilig Land, in het bezit van de Gentse universiteitsbibliotheek.
Honest Art Movement
Buiten de academische wereld speelde Vyncke een belangrijke rol in het artistieke leven in Gent. Hij was nauw betrokken bij de Honest Art Movement (H.A.M.), die als doel had de samenwerking van kunstenaars uit verschillende disciplines (literatuur, beeldende kunsten, muziek) te bevorderen. Andere leden waren onder meer de schilders Roger Serras en Camille D’Havé en de schrijver Louis Paul Boon. H.A.M. organiseerde talloze manifestaties in het Gentse, waaraan Vyncke als inleider en criticus deelnam. Hij stond open voor moderne en experimentele stromingen in de kunst, maar pleitte voor inhoud en vakmanschap. Vyncke trad ook jarenlang op als de hoofdredacteur van het tijdschrift, dat H.A.M. uitgaf. Het was bijzonder tragisch dat deze man, gefascineerd door lijn, kleur en vorm, op latere leeftijd het gezichtsvermogen verloor.
Vyncke heeft zich ook jarenlang verdiept in het werk van Louis Paul Boon, die in zijn buurt woonde in het Aalsterse en met wie hij intiem bevriend was. Hij heeft veel gepubliceerd over Boon als schrijver en beeldend kunstenaar. Samen met Herwig Leus en anderen verzorgde Vyncke de uitgave van de columns die Boon publiceerde in de Vooruit.
Geestelijk testament
Een synthese van zijn onderzoek naar de visie van de Russische denkers over de opkomst en ondergang van de Westerse beschaving en van zijn inzichten in de schilderkunst en in het bijzonder in het werk van de Russische avant-garde als weerspiegeling van hun omgang met “geest” en “materie” maakte Frans Vyncke in zijn geestelijke testament, Het Universele Worden. (in eigen beheer, zonder datum). Daarin pleit hij voor een op de rede gebaseerde religiositeit als remedie tegen de intellectuele armoede en malaise waarvan de Westerse wereld volgens hem het slachtoffer is en die zin geeft aan het individuele bestaan.
Raymond Detrez
Vakgroep Slavistiek en Oost-Europakunde UGent
27 januari 2015
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Detrez, Raymond. "Vyncke, Frans (1920-2013)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 21.04.2015. www.ugentmemorie.be/personen/vyncke-frans-1920-2013.
Bibliografie
Collecties – leven tussen boek en band (2011). Film van Jonatan Lyssens. (http://jonatanlyssens.be/bekijk-de-film-online/)
Boon, Louis Paul en Herwig Leus. Boontjes 1961. Antwerpen: Houtekiet, 1989.
Boon, Louis Paul en Herwig Leus. Boontjes 1962. Antwerpen: Houtekiet, 1992.
Louwerse, Nadja. "Interview met Frans Vyncke." Tijdschrift voor Slavische Literatuur 59 (2011): 3-11.
Scharpé, Jan, Frans Vyncke en Edmond Voordeckers. Bdinski Zbornik : an Old-slavonic Menologium of Women Saints (Ghent University Library Ms. 408, A.d. 1360). Bruges: De Tempel, 1973.
Vyncke, Frans. De godsdienst der Slaven. Roermond: Romen, 1969.
Vyncke, Frans. "De l’origine et de la structure de l’alphabet glagolitique." Orientalia Lovaniensia Periodica 23 (1992).