Proefbos Aelmoeseneie

Bos van de Aelmoezenij van Sint-Baafs

Het bos is het overblijfsel van een uitgestrekt historisch bosgebied dat vanaf de middeleeuwen en vooral in de 18^de eeuw plaats ruimde voor landbouw. Het bosdomein en de gronden rondom waren eeuwenlang in bezit van de ‘Aalmoezenij’, de armenzorg, van de Gentse Sint-Baasabdij, dat het bos gebruikte en beheerde voor haar timmer- en brandhout. De vruchtbare en vochtige zandleemgrond is optimaal voor boomgroei. De gronden van de abdij gingen na de Franse revolutie over op de Commissie van Openbare Onderstand, later OCMW, van Gent. Tijdens de beide Wereldoorlogen werd het bos quasi kaalgekapt om daarna te worden herbebost. Op aansturen van professor bosbouw Marcel Van Miegroet (1922-2011) kocht het ministerie van Onderwijs in 1968 van het OCMW 19,4 hectare bos en 9 hectare aanpalende weiden voor onderwijs en onderzoek.

Oud bos

Ondanks de herbebossing, met onder andere exotische boomsoorten, zijn in de delen ten oosten van de spoorlijn die altijd bebost zijn geweest ook autochtone herkomsten van enkele boomsoorten gebleven. Het ‘oud bosgedeelte’ heeft actueel een grote botanische natuurwaarde en kent een twintigtal boomsoorten. Naast de oudbosplanten telt Aelmoeseneie zo’n 44 boom- en struiksoorten, 369 vaatplanten, 26 mossen, 249 paddenstoelen, 599 soorten ongewervelden - waarvan 107 spinnen, 10 zoogdieren, 301 kevers en 74 vogels.

Een Proefbos

Na de verwerving van het Proefbos door de Landbouwfaculteit in 1969 startte de bouw van een onderkomen voor het Onderzoekscentrum voor Bosbouw, Bosbedrijfsvoering en Bospolitiek, omgedoopt tot Laboratorium voor Bosbouw. In de beginjaren werd onder leiding van Marcel Van Miegroet vooral de groei en het beheer van bossen bestudeerd, met oog op houtproductie en recreatie. Van Miegroet richtte het wetenschappelijk tijdschrift Sylva Gandavensis op om de onderzoeksresultaten van het laboratorium te communiceren. Ten westen van de spoorlijn werd een aboretum met 74 soorten aangelegd. Het Proefbos speelde een cruciale rol in de opleidingen land- en bosbeheer van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen.

Recreatie en educatie

Van Miegroet benadrukte als een van de eersten de multifunctionele rol van bos. Het Aelmoeseneiebos werd niet alleen gebruikt als proefbos maar ook permanent toegankelijk gemaakt voor publiek. Met de eerste Plant-een-boom-actie op 21 maart 1970 brak Van Miegroet samen met de BRT een lans voor publieke bewustwording van het belang van bossen, herbeboste in één beweging enkele weides aan de rand van het Aelmoeseneibos én promootte zijn bos bij omwonenden en personeel. Nauw verwant aan de publieke dienstverlening is de educatieve functie van het bos. Gidsen en infopanelen wijzen het publiek de weg door het bos langs goed onderhouden wandelpaden. Er zijn educatieve pakketten en geleide wandelingen voor schoolkinderen en in het verleden werden er zelfs bosklassen georganiseerd.

Houtexploitatie

De doelstellingen van het beheer van het bos en de beschrijving van de concrete beheermaatregelen tot 2027, zijn neergeschreven in het Bosbeheerplan van 2007. Het Aelmoeseneiebos is geen bosreservaat; er worden bomen gekapt en hout ‘geoogst’ om de groei van geselecteerde ‘toekomstbomen’ te bevorderen en om een gevarieerde structuur te ontwikkelen met groepjes jonge bomen tussen oudere bomen. De hele twintigste eeuw werd er erg voorzichtig beheerd en weinig gekapt, tot 73m³ per jaar. Sinds de jaren 2000 zijn er een aantal grote kappen geweest die 500-600 m³ hout opleverden. Zaaghout wordt verkocht aan de houtverwerkende industrie, kroonhout – hout dat overblijft na de kap - aan personeel en omwonenden als brandhout.

Bospolitiek en luchtverontreiniging

In 1987 volgde Noël Lust Van Miegroet op als directeur van het Laboratorium voor Bosbouw. Het Aelmoeseneiebos werd datzelfde jaar ingeschakeld in een internationaal netwerk van meetpunten – een meetnet – voor het opvolgen van de gevolgen van luchtverontreiniging op de gezondheid van bossen, het ICP Forests van de Verenigde naties. Sindsdien houden wetenschappers van het Instituut voor Natuur en Bos in twee afgebakende studiezones (level I en level II) nauwgezet zaken bij als bladverlies, zaadzetting, chemische samenstelling van het bodemwater en kroonconditie.
Intussen kwamen bosbeleid en bospolitiek steeds nadrukkelijker op de maatschappelijke agenda. Daar heeft de Vlaamse Bosbouwvereniging, opgericht in 1971 door van Miegroet en sinds 1974 voorgezeten door Noël Lust, zeker een bijdrage in gehad. In 1990 werd het Vlaams Bosdecreet gepubliceerd waarvoor het netwerk rond het Laboratorium voor Bosbouw een belangrijke aanjager en zelfs pennenhouder was.

Meettoren

Om de vegetatie en de proefopstellingen niet te verstoren, werd de wetenschappelijke zone in het oosten van het bos in 1993 omheind. Samen met het Laboratorium voor Plantenecologie van de vakgroep Toegepaste Ecologie en Milieubiologie startte het Laboratorium voor Bosbouw met het project mengbosecosysteem Aelmoeseneie. In dat jaar werd ook de meettoren van 35 meter hoog gebouwd. Op vijf platformen gebeuren sindsdien meteorologische en fysiologische metingen en waarnemingen over bladkarakteristieken en de nutriëntencyclus. De toren laat ook toe koolstof- en waterkringlopen in het bos te bestuderen.

Ecosysteemonderzoek

In 2004 neemt Kris Verheyen de fakkel over van Noël Lust. De onderzoeksklemtoon ligt vanaf nu op het begrijpen van de wisselwerking tussen ecosysteemprocessen en de soortensamenstelling en structuur van bossen en andere ecosystemen. Het Laboratorium voor Bosbouw wordt omgedoopt tot Labo voor Bos & Natuur (Forest & Nature Lab, ForNaLab). Omdat het Aelmoeseneiebos al sinds de jaren 1970 opgemeten en bestudeerd wordt en dat ook in de toekomst zo zal zijn, is het bos opgenomen in het LTER-netwerk of Long-Term Ecosystem Research. Via LTER-Belgium en LTER-Europe, is de site recent onderdeel geworden van een wereldwijd netwerk van ecologisch onderzoek op lange termijn wat onder andere de wereldwijde gevolgen van de klimaatverandering in kaart brengt.

Klimaatbos

Het maatschappelijk bewustzijn voor milieu en klimaatverandering was nog nooit zo urgent en groot als vandaag. Op 17 februari 2017, op dikketruiendag en 1 jaar na het klimaatakkoord van Parijs, plantte de UGent in het kader van haar Duurzaamheidsbeleid een klimaatbos van 2,5 hectare op een akker tussen de Geerbos en Kalverhagestraat in Melle. Personeel, studenten en Mellenaars plantten er 5000 bomen. Het nieuwe bos ligt in vogelvlucht op een kilometer van de Proefhoeve met de windmolens aan de andere kant van de E40 en zo’n drie kilometer van het Proefbos in Gontrode. Ook dit bos wordt een openluchtlaboratorium en deel van het internationale netwerk  TreeDivNet. Met het initiatief zette het Labo voor Bos & Natuur haar eigen traditie van bebossingsacties en maatschappelijke bewustmaking verder.

Fien Danniau
Vakgroep Geschiedenis
21 maart 2017

Met dank aan Margot Vanhellemont, Labo voor Natuur en Bos, UGent.

Hoe verwijs je naar dit artikel?

Danniau, Fien. "Proefbos Aelmoeseneie." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 21.03.2017. www.ugentmemorie.be/plaatsen/proefbos-aelmoeseneie

Bibliografie

www.aelmoeseneiebos.ugent.be
icp-forests.net
www.lter-europe.net
www.treedivnet.ugent.be/ExpTWIG.html
Vanhellemont, Margot en Kris Verheyen. Bos onder de loep. 40 jaar onderzoek in het Aelmoeseneiebos. Gent: Academia Press, 2011.
“De boomplantingsdag van 21 maart 1970.” Sylva Gandavensis 18 (1970).
“UGent plant een klimaatbos aan.” Persbericht UGent 13.02.2017.
Uitgebreid bosbeheerplan Aelmoeseneiebos. UGent Laboratorium voor Bosbouw, 2007.
Nieuwsbrief Aelmoeseneiebos. UGent Labo voor Bos en Natuur. 2012-2017.
De Boskrant. Gontrode: Vereniging voor Bos in Vlaanderen, 1970-2012.