Van Nuffel, Robert (1909-2004)

Halle

Robert Van Nuffel groeit op in de middelgrote Vlaams-Brabantse stad Halle die dan alom gekend staat als Mariabedevaartsoord. Het is een stad van middenstanders en kleine bourgeoisie met het Nederlands als voertaal, maar waar daarnaast behoorlijk veel Frans wordt gesproken. Ook de scholen zijn zo goed als tweetalig. Van Nuffel gaat eerst naar de Rijksmiddelbare School in zijn gemeente en volgt nadien klassieke humaniora aan het Koninklijk Atheneum in Brussel, hoewel het plaatselijke Onze-Lieve-Vrouwecollege ook die richting aanbiedt. Op zeventienjarige leeftijd schrijft hij zich in voor de richting romaanse filologie aan de ULB. Tijdens zijn tweede kandidatuur gaat hij in op een oproep van de grote liberale Brusselse krant ‘L’Indépendance belge’  die studenten-stagiairs zoekt. Gedurende drie jaar verzekert hij de dienst op de redactie tussen 18u en 22u. Wanneer hij eind augustus 1928 zijn militaire dienstplicht vervult als kandidaat reserve-officier bij het regiment Karabiniers in de Schaarbeekse Daillykazerne, mag hij zijn stage bij de krant verder zetten. Van Nuffel verwerft een beurs en gaat na zijn legerdienst studeren aan de universiteit van Bologna, de oudste van Italië, gedurende de academiejaren 1930-31 en 1931-32 waar hij in juli 1932 het diploma van doctor in de letteren behaalt. Intussen werkt hij ook de romaanse filologie af aan de ULB en studeert er in oktober 1932 af als doctor in de letteren en wijsbegeerte. Tot 1930 bestaat de graad van licentiaat niet (heden ‘master’) en tot 1934 krijgt men een doctorsdiploma na vier jaar studie. In datzelfde jaar 1932 aggregeert Van Nuffel voor het hoger onderwijs aan de universiteit van Bologna, in de Italiaanse literatuur en in de Franse taal en literatuur.

Oorlog

Robert Van Nuffel start in 1933 zijn loopbaan als lesgever in het middelbaar onderwijs. Eerst in het Atheneum van het Henegouwse Morlanwelz als leraar Nederlands en eind 1935, dichter bij huis aan het Atheneum van Ukkel waar hij Latijn, Frans en moraal geeft. In 1937 schuift hij door naar het hoger onderwijs en wordt docent Italiaans benoemd aan de Rijkshandelshogeschool in Antwerpen. Hij blijft er les geven, zij het deeltijds vanaf 1950, tot zijn pensioen in 1976.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is Van Nuffel gemobiliseerd en doet mee aan de achttiendaagse veldtocht. Reeds op 23 mei 1940 wordt hij gevangengenomen. Hij wordt weggevoerd en opgesloten in Oflag XD in Hamburg-Fischbeck tot eind april 1945. Dankzij het Rode Kruis en andere organisaties beschikt het kamp over een zeer uitgebreide bibliotheek waar Robert Van Nuffel zich in zijn vrije uren kan buigen over de literatuur. Hij bestudeert er ondermeer het werk van de Franstalige schrijver van Vlaamse origine Michel de Ghelderode. In 1946 publiceert hij een boek met documenten en getuigenissen over de Duitsers en hun oorlogsgevangenen.

Een nieuwe start na WO II

Kort na de oorlog, begin 1946 wordt Robert Van Nuffel docent benoemd aan de Gentse universiteit. Hij doceert Frans aan de Hogere School voor Handels- en Economische Wetenschappen gehecht aan de Rechtsfaculteit. Wanneer hij op 1 december 1950 bevorderd wordt tot hoogleraar, is hij in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte ook belast met de cursus ‘Oefeningen van de Italiaanse taal- en letterkunde. In 1960 wordt het Seminarie voor Italiaanse taal en literatuur opgericht waarvan Van Nuffel de eerste directeur wordt. Op 1 januari 1961 wordt hij gewoon hoogleraar benoemd en titularis van de leerstoel voor Italiaanse taal en literatuur. Tot het academiejaar 1961-62 is de standplaats van het seminarie de Universiteitsstraat 16, nadien verhuist het samen met een groot aantal diensten van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte naar de Blandijnberg 2. Bij zijn emeritaat op 1 oktober 1976 doceert hij vier keuzevakken en heeft één assistente in dienst. Op hetzelfde moment emeriteert hij ook aan de UIA (Universitaire Instelling Antwerpen) waar hij sedert 1972 Italiaans onderwijst.

Passie voor het onderwijs

Door zijn perfecte drietaligheid is Robert Van Nuffel uitermate goed geplaatst als ‘go-between’ tussen het Belgisch onderwijs en het Italiaanse. Daarenboven beschikt hij over een aangeboren onderwijstalent en is hij een uitstekend organisator. Hij is de spreekwoordelijke ambassadeur van België in Italië en omgekeerd. Naast zijn enorme verwezenlijkingen met betrekking tot het Italiaanse taalonderricht aan de Antwerpse Rijkshandelshogeschool, de Gentse universiteit en de UIA, worden op zijn initiatief lectoraten Nederlands georganiseerd aan Italiaanse universiteiten: in 1951 aan de universiteit van Padua en in 1956 aan de universiteiten van Turijn en Bologna. Van Nuffel is ook een groot promotor van het College Jean Jacobs of het Collegio dei Fiamminghi aan de universiteit van Bologna dat sinds 1650 bestaat en dat Belgische bursalen ontvangt die zich in het Italiaans specialiseren. Het College is nog steeds actief en verwelkomt nu naast Vlaamse en Waalse studenten, ook studenten van de universiteit van Utrecht.

Twee studiegebieden

Naast de vele andere studiedomeinen waarin Robert Van Nuffel actief is, zijn de twee belangrijkste pijlers van zijn wetenschappelijk onderzoek de Italiaanse literatuur enerzijds en de Franstalige literatuur in België anderzijds. Beide literaturen plaatst hij in historisch perspectief en beschouwt ze als een getuigenis en een uitdrukking van een bepaalde periode, wat hem bijna naadloos tot de vergelijkende letterkunde brengt, waarvan hij één van de pioniers is in België.In de Italiaanse letterkunde bestudeert hij zowel de middeleeuwers Dante, Petrarca en Boccacio, als hedendaagse schrijvers, en alles wat daartussen ligt. Hij verdiept zich in het bijzonder in de periode van de Romantiek, die grosso modo samenvalt met de Italiaanse eenmaking (Risorgimento 1820-1870). Hij doet dit vanuit verschillende invalshoeken: literair, politiek en historisch en hun onderlinge verbanden. 
Zijn interesse in de Franstalige Belgische letterkunde focust zich in eerste instantie op Maurice Maeterlinck en zijn entourage, waartoe naast Van Lerberghe en Leroy ook de in het Vlaams schrijvende Cyriel Buysse behoort. Zijn studie strekt zich verder uit naar het Symbolisme, het Decadentisme en de beweging ‘la Jeune Belgique’ maar ook zijn vele tijdgenoten dragen zijn wetenschappelijke belangstelling weg.

Gentse publiekswerking

Enkele maanden na het overlijden in Nice (6 mei 1949) van de enige Belgische Nobelprijswinnaar Literatuur, de Gentenaar Maurice Maeterlinck, ontstaat naast een internationale groepering rond de weduwe van de schrijver, onder impuls van Robert Van Nuffel een bescheidener comité Maeterlinck. Geïnspireerd door het Italiaans model waar ter nagedachtenis van elke grote schrijver een ‘Casa’ –dikwijls het geboortehuis- wordt ingericht als museum en studiecentrum, heeft dit comité als oogmerk, de mogelijkheden te onderzoeken om bij voorkeur in Gent een ‘Huis Maeterlinck’ te creëren. Uit dit comité groeit in 1954 de ‘Fondation Maurice Maeterlinck - Stichting Maurice Maeterlinck’, met hetzelfde doel. Reeds kort na de oprichting wordt in het pas geopende museum Arnold Vander Haeghen in de Veldstraat een kleine tentoonstelling georganiseerd met een aantal handschriften en foto’s van de schrijver, geschonken door zijn erfgenamen. De kroon op het vele werk van Van Nuffel en zijn medestanders in zeer nauwe samenwerking met de stad Gent, is de inrichting van het ‘Kabinet Maeterlinck’ in datzelfde museum in 1974 en een grote expositie gewijd aan de schrijver in 1979. De volledige bibliotheek van de Nobelprijswinnaar wordt er geëxposeerd in de oorspronkelijke meubels van zijn werkkamer. Sinds 1954 geeft de stichting ook gedurende veertig jaar een tijdschrift uit.
Naast zijn enorme inzet voor de validatie van de erfenis van Maeterlinck, organiseert Robert Van Nuffel vanuit de Gente universiteit in 1965 een ‘Dante’ tentoonstelling naar aanleiding van de zevenhonderdste verjaardag van zijn overlijden in de Sint-Pietersabdij.

Een druk bestaan

Van Nuffel pendelt zijn ganse actief leven tussen België en Italië en zet zich enthousiast in voor de culturele samenwerking tussen beide landen. Hij reist voortdurend tussen Antwerpen, Gent en Ukkel, waar hij woont en tussendoor publiceert hij tot op hoge leeftijd meer dan honderd boeken en artikels. Voor Gent is hij een zegen. Zonder zijn onverdroten inzet hadden we niet dat schitterende Maeterlinck-kabinet. Robert Van Nuffel overlijdt op 95-jarige leeftijd in Elsene, waar hij zijn laatste levensjaren doorbrengt in een serviceresidentie.

Frank Cotman
Vakgroep Geschiedenis UGent
5 december 2019

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Cotman, Frank. “Van Nuffel, Robert (1909-2004).” UGentMemorie. Laatst gewijzigd 9.12.2019. https://www.ugentmemorie.be/personen/van-nuffel-robert-1909-2004

Bibliografie

Capiau-Laureys, Evelyne, Historique de la Fondation Maurice Maeterlinck in Annales de la Fondation Maurice Maeterlinck, tome 24, 1978, pp. 7-17.
Capiau-Laureys, Evelyne, Biographie de Robert O.J. Van Nuffel in Annales de la Fondation Maurice Maeterlinck, tome 26, 1980, pp. 8-11.
Capiteyn, André, Maeterlinck. Un prix Nobel, Snoeck, Gent, 2008.
Capiteyn, André (red.), L’Oiseau bleu. Op zoek naar geluk, Snoeck, Gent, 2011.
https://www.collegiodeifiamminghi.it/index.php?option=com_content&view=a...
Van Nuffel, Robert, Maeterlinck uit het vergeetboek, Catalogus Museum Arnold Vander Haeghen Gent, Gent, Dienst voor Culturele Zaken, 1979.
Van Nuffel, Robert, Michel de Ghelderode, Réminiscences in Cahiers du Cédic, n° 5, dec. 2008, pp. 93-103. https://www2.ulb.ac.be/philo/cedic/cahiers/5/93-103_Nuffel.pdf
http://www.ugentmemorialis.be/catalog/000001039