Plateau, Joseph (1801-1883)
Joseph Antoine Ferdinand Plateau wordt al vroeg wees. Hij studeert aan het atheneum in Brussel, waar hij les krijgt van Adolphe Quételet met wie hij bevriend raakt. Onder druk van zijn oom schrijft hij zich in aan de universiteit van Luik, waar hij in 1823 kandidaat in de letteren en in de rechten wordt. Intussen heeft hij echter veel meer belangstelling voor natuurwetenschappen en scheikunde, waarmee hij in zijn kamer experimenteert.
Lichtnawerking
Het jaar daarop behaalt hij dan ook het kandidaatsdiploma in de wetenschappen. In 1827 mag hij wiskundelessen geven aan het atheneum in Luik en hij publiceert intussen zijn eerste wetenschappelijke bijdragen. Twee jaar later stelt hij aan de universiteit van Luik zijn doctoraatsscriptie voor: Dissertation sur quelques propriétés des impressions produites par la lumière sur l’organe de la vue. Hij ontdekt en beschrijft het fenomeen van de gezichtstraagheid of lichtnawerking, het fysische verschijnsel waarbij een beeld gedurende een korte tijd op het netvlies van het oog blijft ‘hangen’.
Anorthoscoop en fenakistiscoop
Hij ontwerpt in 1829 de ‘anorthoscoop’, een toestel waarin een vervormde afbeelding op een schijf als een normale figuur zichtbaar wordt zodra men haar bekijkt door de spleten van een tweede schijf. Die wordt voor de eerste aangebracht en draait in tegengestelde richting, waardoor de spleten werken als de sluiter van een camera. De flarden die gedurende een fractie van een seconde zichtbaar zijn, worden door het oog tot een volledig en normaal beeld gereconstrueerd. Drie jaar later slaagt hij er zo in bewegende beelden te produceren, in een toestel dat hij de ‘fenakistiscoop’ noemt. Op de schijf staan dan figuren in opeenvolgende bewegingsfasen getekend, terwijl in de rand op regelmatige afstand spleten zijn aangebracht. De figuren versmelten tot één schijnbaar bewegend beeld wanneer de ronddraaiende schijf voor een spiegel wordt geplaatst en men door de spleten kijkt. In de loop van de jaren zullen nog verschillende wetenschappelijke bijdragen over deze problematiek volgen.
Instrumentenverzamelaar
In 1835 wordt Plateau benoemd tot hoogleraar Natuuurkunde aan de UGent. Hij kan slechts weinig les geven: zijn gezondheid is immers geknakt door de chemische experimenten die hij in Luik heeft uitgevoerd. Niettemin lokken zijn cursussen veel studenten. Hij probeert zoveel mogelijk praktijk en experimenten in zijn lessen in te voeren. Onder zijn impuls worden de laboratoria voorzien van de modernste instrumenten, geïmporteerd uit het buitenland. Hij voert er proeven uit over de oppervlaktespanning van vloeistoffen.
In de jaren 1843 en 1844 wordt Plateau langzaamaan blind. Dit weerhoudt hem er niet van zijn onderzoek voort te zetten. Daarnaast geeft hij heel wat lezingen. In beide wordt hij gesteund door zijn echtgenote en door zijn schoonzoon, Gustave Van der Mensbrugghe.
Film-Plateau
Hoewel zijn onderzoek over de oppervlaktespanning van vloeistoffen minstens zo baanbrekend blijkt, is Plateau vooral bekend geworden door zijn werk over de gezichtstraagheid. Hij is een van de grondleggers van de cinematograaf en van de film. Zijn naam wordt dan ook geëerd door een belangrijke filmprijs naar hem te noemen, die van 1986 tot 2005 werd uitgereikt tijdens het Internationaal Filmfestival Vlaanderen-Gent. Voorts heeft de universiteit aan de straat met zijn naam ook het gebouw van de faculteit Ingenieurswetenschappen naar hem vernoemd (het Instituut van de Wetenschappen) en de kleine filmzaal in de Paddenhoek.
Petra Gunst
Licentiaat Geschiedenis
16 augustus 2010
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Gunst, Petra. "Plateau, Joseph (1801-1883)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 28.04.2015. www.ugentmemorie.be/personen/plateau-joseph-1801-1883
Bibliografie
Bergmans, C. "Plateau, Joseph." In Biographie Nationale XVII: 768-788. Bruxelles: Thiry-Van Buggenhoudt, 1903.
Dorikens, Maurice, and L Mannoni. Joseph Plateau (1801-1883) : Leven Tussen Kunst En Wetenschap. Gent: Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen, 2001.
Simon-Van der Meersch, A.-M. "Joseph Plateau." In Nationaal Biografisch Woordenboek XV: 598-603. Brussel, 1996.