Lenaerts, Herman (1923-2009)
Alhoewel Herman Lenaerts zich als magistraat nooit wilde mengen in maatschappelijke debatten, had hij een grote – soms zelfs revolutionaire - invloed op het Belgisch sociaal recht. Zo sluit hij in het begin van de jaren ’80, als advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie, een ontslag uit als mogelijke sanctie voor deelname aan een staking. Ook aan de universiteit is Lenaerts een gewaardeerd man die duizenden studenten inwijdt in het sociaal recht. En in een tijd waarin het Frans de rechtspraak nog domineert, blinkt Lenaerts uit in een opmerkelijk helder gebruik van het Nederlands als rechtstaal.
Raad van State
Herman Lenaerts loopt school aan het Antwerpse Sint-Lievenscollege. Hij studeert vervolgens aan de KU Leuven, waar hij in 1945 promoveert tot doctor in de Rechten en doctor in het Notariaat. Na een korte tussenstop aan de Antwerpse balie wordt hij in 1946 juridisch adviseur bij het sociaal secretariaat Sociale en Fiscale Diensten voor Werkgevers in Antwerpen. Drie jaar later maakt hij de overstap naar de Raad van State, waar hij substituut-auditeur-generaal wordt. In de afdeling administratie houdt hij zich vooral bezig met de geschillen over de aanspraken van particulieren op de prestaties van de sociale openbare diensten. Maar hij was ook verslaggever bij de talrijke adviezen van de afdeling wetgeving van de Raad van State over sociaalrechtelijke wetsontwerpen. Zo voerde hij de pen bij de adviezen over de ontwerpen van onder meer de CAO-Wet (1968), de Arbeidsongevallenwet (1971) en de Loonbeschermingswet (1965), nog altijd de fraaiste wetten van het Belgisch arbeidsrecht.
Sociaal recht
In mei 1957 promoveert Herman Lenaerts aan de Rijksuniversiteit Gent tot geaggregeerde van het hoger onderwijs. Op het einde van datzelfde jaar wordt hij aangesteld als assistent bij de leerstoel Administratief Recht. Bij koninklijk besluit van 4 april 1959 wordt Lenaerts tot docent benoemd voor de vakken Internationaal Arbeidsrecht en Vergelijkend Arbeidsrecht. In 1967 is hij buitengewoon hoogleraar en titularis van de leerstoel Sociaal Recht. Na het emeritaat van professor Laurent Merchiers breidt de leeropdracht van Herman Lenaerts uit. Zo doceert hij onder andere Inleiding tot het Sociaal Recht (1ste licentie) en Grondige Studie van het Arbeidsrecht (3de licentie). Van 1966 tot 1971 en van 1976 tot 1988 is Lenaerts eveneens directeur-diensthoofd van het Seminarie voor Sociaal Recht. 1988 is meteen ook het jaar dat Lenaerts als buitengewoon hoogleraar op emeritaat gaat.
In 1967, bij de invoering van het Gerechtelijk Wetboek, werd in het Hof van Cassatie een derde kamer gecreëerd. Deze kamer neemt kennis van de voorzieningen tegen de in laatste aanleg gewezen beslissingen van de arbeidsgerechten. Op dat moment wordt Herman Lenaerts advocaat-generaal bij het Hof. In die hoedanigheid kan Lenaerts zijn stempel drukken op de rechtspraak van ons hoogste rechtscollege. In 1990 wordt hij procureur-generaal bij het Hof van Cassatie en aldus de hoogste parketmagistraat van het land.
Invloed op stakingsrecht
Herman Lenaerts heeft als geen ander een invloed gehad op de Belgische rechtspraak. Zijn adviezen als magistraat zijn het equivalent van wetenschappelijke artikelen en hebben een niet te onderschatten bijdrage tot de rechtsleer geleverd. Sterker nog, sommige adviezen creëerden een volledig nieuwe juridische situatie. Zo veroorzaakten zijn bedenkingen over de staking in de zaak SIPB versus Debruyne (Cass. 21 december 1981, RW 1981-82, 2525) een ware revolutie. Voordien werd deelname aan een wilde staking als een dringende reden tot ontslag beschouwd. Op grond van het feit dat de Wet Prestaties Algemeen Belang (die de gevolgen van een staking regelt) geen onderscheid maakt naar het soort staking, besluit advocaat-generaal Lenaerts dat de werkneerlegging in kwestie geoorloofd was. Hierdoor wordt het denken over collectieve acties en stakingsrecht volledig omgegooid: een staking - zelfs een ‘wilde’ - kan hoogstens nog leiden tot een tijdelijke schorsing van een arbeidsovereenkomst, maar geen beëindiging ervan.
Herman Lenaerts houdt zich als magistraat altijd afzijdig van maatschappelijke debatten. Na zijn pensioen zal hij evenwel een pleidooi voor Vlaamse collectieve arbeidsovereenkomsten houden en stelt hij een Vlaams overlegmodel voor waarin de SERV een centrale plaats zou innemen.
Stilist
Tal van generaties rechtenstudenten leren door professor Lenaerts het sociaal recht kennen. Zijn ideeën over deze rechtstak vat hij samen in Inleiding tot het Sociaal Recht, waarvan de eerste druk in 1973 verschijnt. Daarna zullen er nog drie verkorte versies voor studenten volgen. In de vijfde druk uit 1999 wordt de eerste uitgave opnieuw bewerkt. Niet alleen inhoudelijk, maar ook stilistisch is dit een parel. De analyses zijn briljant en het boek biedt een zeer heldere synthese van moeilijke leerstukken; de tekst is minimalistisch: hij bevat geen overbodig woord. Als medeauteur van het Benelux-Sociaalrechtelijk Woordenboek hecht Herman Lenaerts veel belang aan een zorgvuldige formulering en correct taalgebruik; hij beheerst zijn moedertaal als geen ander jurist. Dit alles is des te opmerkelijker omdat tot in de jaren zeventig het recht nog door een verfranste elite wordt gedomineerd, wat zijn sporen naliet in rechtspraak en rechtsleer: krom Nederlands was toen veeleer regel dan uitzondering. Herman Lenaerts is erin geslaagd daarin verandering te brengen.
Patrick Humblet en Willy van Eeckhoutte
Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht UGent
17 mei 2016
Hoe verwijs je naar dit artikel?