Verzele, Maurice (1923-2008)
“What is in a name?” (William Shakespeare).
Zonder veel poeha weet ik rotsvast dat chemicus Maurice Verzele ontegensprekelijk een naam als een klok heeft gemaakt. ‘Ik ben ‘Verzele’ met een ‘Z’,’ benadrukte hij bij gelegenheid, ‘zeker niet ‘Versele’ met een ‘S’ zoals die graan- en voederbaronnen.’ Opmerkelijk toch, bier wordt gebrouwen met granen, zoals gerst en tarwe (verwijzing naar ‘Versele’), maar in de globale bierwereld heeft Maurice (verwijzing naar ‘Verzele’) onsterfelijke naam en faam verworven met zijn levenswerk over hop, een ander onmisbaar bieringrediënt, dat geleid heeft tot de fameuze Ghent Hop School. Elk zijn specialiteit, zo hoort het.
Ghent Hop School
In 1961 wordt chemicus Maurice Verzele, toen op de leeftijd van 37 jaar, benoemd tot gewoon hoogleraar aan de faculteit Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gent. Hij heeft dan reeds een aanzienlijke reputatie verworven door zijn hoponderzoek aan het Laboratorium voor Organische Chemie onder leiding van apotheker Firmin Govaert. Na de Tweede Wereldoorlog komt innovatieve research aan chemie laboratoria in zwang en hét studieobject voor de volgende decennia wordt snel opgepikt: hop. Maurice Verzele is een fervente tennisser en aan de tennisclub La Gantoise is André Van der Stricht, brouwer van de laatste Gentse brouwerij Excelsior, zijn partner. Tussen pot en pint, na een match op leven en dood, zo verhaalt de jonge scheikundige, komen problemen van de brouwerij aan bod. André stelt de vraag aan Maurice: ‘Zou je niet eens trachten na te vorsen waarom de Tsjechische hop Saaz zo superieur van kwaliteit is?’ Zo beloofd, zo uitgevoerd.
Vanaf 1947 komen de eerste publicaties, de start van een indrukwekkende zoektocht naar de ‘bierige’ geheimen van hop. Honderden wetenschappelijke publicaties en voordrachten op internationale podia, een aantal (h)opwekkende boeken en tientallen doctoraten worden samengebald in een yellow bible, Chemistry and Analysis of Hop and Beer Bitter Acids, die ik samen met mijn promotor uitgeef in 1991. Deze compositie groeit uit tot een standaardwerk in de wereldwijde biersector! De manier waarop hop bijdraagt tot de smaak en het aroma van bier is onomstotelijk ontdekt en beschreven door het researchteam van chemieprofessor Maurice Verzele. Dit omstandig pionierswerk levert de prestigieuze wereldwijde erkenning als de 'Ghent Hop School' op.
Pionier in scheiding van hopmengsels
Een andere uitzonderlijke verdienste van Maurice Verzele betreft zijn wetenschappelijke impact met betrekking tot de ontwikkeling van scheidingsmethoden. De researchgroep van professor Verzele bezit een exclusieve kennis om complexe mengsels van hopbestanddelen te scheiden tot gezuiverde moleculen via tegenstroomverdeling, waartoe, in die periode, geen enkele wetenschapper ter wereld in staat is. Deze niet-commerciële machinerie laat hij zelf construeren in de werkplaats van de faculteit Wetenschappen die onder zijn toezicht stond. De aldus verworven voorsprong laat Maurice Verzele toe om baanbrekend werk te verrichten op gebieden van gaschromatografie en vloeistofchromatografie, scheidingstechnieken die momenteel niet meer weg te denken zijn uit hedendaagse chemische laboratoria.
Toponderzoeksgericht mentorschap
Maurice Verzele is een zeer veeleisende en bijzonder punctuele mentor geweest voor zijn talrijke doctoraatsstudenten. Als hij zomaar fluitend rondloopt in de gangen, dan voel je dat er iets broeit. Je hoort hem nauwelijks afkomen met zijn zachte tred, klaar om zijn (voor medewerkers) redelijk ‘vervelende’ routine te beoefenen, namelijk om tegen 18 uur, de normale sluitingstijd van de laboratoriumactiviteiten, je laboratoriumplek nog met een bezoekje te vereren teneinde de voortgang van je doctoraatswerk uitvoerig te bespreken. Dra valt er een opmerking dat je plaats niet aan je bureautje is, maar aan de werktafel. Gewoonlijk volgt dan een resem belerende commentaren en aanbevelingen.
Ik kan er van meespreken tijdens mijn 22 jaren onder zijn hoede. Nu en dan loopt er iets mis met mijn experimenten en dan hoor ik de woorden die nu nog steeds beklijven: ‘Denis, gij potshoofd!’ Wat is dan je reactie? Nog harder werken en trachten bij zijn volgend bezoekje uit te pakken met wat klinkende resultaten. Voor mij persoonlijk blijven zijn houding en zijn soms harde woorden een bijzonder belangrijke levensles om vooral uit je fouten te leren, om steeds het beste van jezelf te geven en om zelfs je grens te overschrijden om je oversten te overtuigen van je kennis en kracht. Mijn promotor loodst mij als post-doctor aan de prestigieuze California Institute of Technology te Pasadena, Californië, om mij te bekwamen in de fotochemie, met de bedoeling ooit te ontrafelen waarom bier ontbindt aan het licht en bijgevolg dient bewaard te worden in donkere flesjes. Ik ben Maurice Verzele dan ook oneindig dankbaar dat hij mij in zijn omvangrijke researchgroep een bevoorrechte kans heeft gegeven – zonder enig netwerk – om uit te groeien tot zijn ‘hoppige’ rechterarm en om aldus uiteindelijk een academische carrière op te bouwen.
Onderwijs
Na het emeritaat van Firmin Govaert in 1969 wordt Maurice Verzele samen met Maurits Vandewalle en Marc Anteunis co-titularis van de leerstoel organische scheikunde. Professor Verzele tracht aan duizenden studenten organische chemie bij te brengen. Hij is heden ten dage bekend en levenslang berucht bij grote groepen niet meer zo jonge ex-studenten die ooit examen bij hem hebben moeten ondergaan. Een zeer gevreesde professor was hij! Onderwijs was eigenlijk zijn ding niet. Reeds op zeer jonge leeftijd, nog als doctoraatsstudent, mocht ik hem vele malen vervangen om zijn zware cursus scheikunde te doceren, soms aan enkele honderden studenten ineens, terwijl ik nauwelijks enkele jaren ouder was dan hen. En of ik met dit eerbewijs overgelukkig was? Nog steeds voel ik de vraag opborrelen waarom ik precies de uitverkorene was binnen zijn uitgebreide groep doctoraatsstudenten en zelfs werkleiders en docenten. Toeval? Niets is écht toeval, het valt je toe! Wel fluistert Maurice Verzele naar het einde toe mij vertrouwelijk in dat ik indruk had gemaakt op hem, enerzijds door mijn resultaten in de scheikunde-studies als primus inter pares, anderzijds door mijn doctoraatsonderzoek over de absolute structuren van de hop-afgeleide bitterstoffen in bier.
Voetbalkundige belevenissen
Buiten de laboratoriummuren van de universiteit maakt de zo imposante professor een heel speciale voetbalkundige indruk op zijn laboratoriumpersoneel, niet in het minst op mij. Elk jaar is er aan de universiteit een voetbalcompetitie tussen de diverse onderzoekseenheden. Maurice Verzele – de ‘cool’-professor – wordt meteen de hevigste supporter – ‘hooligan-avant-la-lettre’ - van zijn team dat bekend is als Organolab. Maurits Vandewalle is keeper en staat gekend als 'de zwarte panter'. Ondanks de sterke concurrenten van de universitaire gemeenschap slaagt Verzele er toch in om éénmaal universiteitskampioen te worden, in de jaren '80. Wat een euforie, wat een ontlading, wat een organisch feest … nooit eerder beleefd!
Elk jaar spelen we ook een voetbalmatch tegen de studenten scheikunde. Een hoogdag voor hen om de ‘moeilijke’ prof eens een lesje te leren. Edoch, wat Maurice Verzele kenmerkt bij zulke gelegenheden is zich te profileren met vertraagd positiespel, waardoor nu en dan een scherpe tackle nodig is om een voorbijsnellende student er even aan te herinneren dat er nog iets volgt: ‘Ik zal u wel vinden op het examen.’
Eenzelfde mentaliteit voltrekt zich ‘s zondags om de twee weken in de tribune van de Gentse voetbalploeg, A.R.A. La Gantoise, waar we, deftig geschaard op de staanplaatsen achter de professor, het ‘overwinningsbeestje’ in Maurice Verzele meebeleven. Vooral de verwijten naar de scheidsrechter: ‘zwarte duivel’, ‘slik uw spuit in’ of ‘ga naar de oogarts’, laten ons heimelijk in ons vuistje lachen. Tot we deerlijk beseffen dat we morgen maandag weer op het gestelde uur moeten beginnen aan onze taken in het laboratorium en dat we het dagelijks bezoekje van onze strenge, doch rechtvaardige promotor, professor Maurice Verzele, mogen verwachten.
Een waardige gedachtenis aan een iconische professor scheikunde!
Em. prof. Denis De Keukeleire
Vakgroep Geneesmiddelenleer UGent
20 juli 2016
Hoe verwijs je naar dit lemma?
De Keukeleire, Denis. “Verzele, Maurice (1923-2008).” UGentMemorie. Laatst gewijzigd 02.10.2016. www.ugentmemorie.be/personen/verzele-maurice-1923-2008.
Bibliografie
Verzele, Maurice en Firmin Govaert. “Détermination quantitative des acides alpha et beta dans le houblon.” Congrès International des Industries de Fermentation, Gent, 1947.
Verzele, Maurice en Denis De Keukeleire. Chemistry and analysis of hop and beer bitter acids. Amsterdam: Elsevier, 1991.