Dutrieux, Pierre (1848-1889)
De Gentse alumnus Pierre Dutrieux is een merkwaardige en enigszins vergeten historische figuur. Avontuurlijk ingesteld, neemt hij deel aan de eerste Congo-expeditie van de 'Association Internationale Africaine' van Belgisch koning Leopold II. Later is hij als hoofd van de gezondheidsdienst van de stad Alexandrië een eersterangs getuige bij de uitbraak van de cholera-epidemie in 1883.
Alumnus van de Gentse universiteit
Pierre Dutrieux wordt geboren in Doornik in 1848. Zijn vader is ondernemer. Hij studeert aan de Gentse universiteit. Vanuit Doornik is Gent met grote voorsprong de dichtst gelegen Belgische universiteit, en de onderwijstaal is het Frans. Dutrieux promoveert tot doctor in de geneeskunde in 1872. Kort na zijn afstuderen wordt hij arts in het Belgisch Leger en vertrekt naar Egypte, waar hij gedurende een vijftal jaar in Caïro verblijft, waar hij onder meer aan de 'Ecole de Médecine' doceert. De daaropvolgende jaren verdeelt hij zijn tijd tussen Egypte, België en Congo en houdt zich voornamelijk bezig met tropische geneeskunde en de strijd tegen slavernij.
De eerste Congo-expeditie
Op het eind van de jaren '70 spendeert hij veel tijd in Congo. Hij wordt uitgenodigd om deel te nemen aan de eerste Congolese expeditie van de 'Association Internationale Africaine'. De vereniging wordt in 1876 opgericht, na afloop van de 'Geografische Conferentie van Brussel'. Leopold II spreekt tijdens de conferentie zijn intenties uit voor Congo-Vrijstaat, namelijk: de slavenhandel in Centraal-Afrika ontwortelen, wetenschappelijke ontwikkeling van dit gebied verhogen, en de inheemse bevolking ‘beschaven’. De deelnemers verkiezen unaniem Leopold II tot voorzitter. Hij heeft handig ingespeeld op de humanitaire en internationalistische dynamiek, voor zijn grote koloniale project.
Tijdens die eerste expeditie, die op juni 1878 vertrekt in Bagamoyo, ontplooit Dutrieux een breed scala aan wetenschappelijke activiteiten. Hij stelt een woordenboek Frans-Swahili samen, bouwt een ziekenopvang in de buurt van Tabora en doet aan craniometrie (schedelmetingen), zowel bij de plaatselijke bevolking als op schedels. Na het verlies van zijn compagnon de route, luitenant Wautier, aan dysenterie, keert Dutrieux, zelf ook ziek, in februari 1879 naar Europa terug. Expeditieleider luitenant Ernest Cambier zet als enige de missie voort en arriveert uiteindelijk op 1 augustus 1879 aan het Tanganyikameer, waar hij aan de oostelijke oever de post Karema sticht.
Cholera in Alexandrië
Na zijn vertrek uit Congo doet Pierre Dutrieux eerst Egypte aan, alvorens naar Europa door te reizen. Maar al snel klinkt de roep van Afrika te luid voor de rusteloze vrijgezel. Begin jaren 1880 vestigt hij zich in Egyptische stad Alexandrië, waar hij hoofd wordt van de stedelijke openbare gezondheidsdienst. Zijn werkterrein is de internationale gezondheidszorg en gezondheidsproblemen als oogziekten en cholera. In tegenstelling tot sommige collega's die de oorzaken van de cholera leggen bij de grote toename van de internationale handelsbetrekkingen door de opening van het Suezkanaal in 1867, focust Dutrieux op het endemisch karakter van de ziekte. Eigen onderzoek in de Nijldelta toont aan dat cholera er reeds aanwezig was, lang vóór de opening van het kanaal. Hij ziet weinig heil in quarantainemaatregelen, maar benadrukt het belang van volksgezondheid en ijvert voor een verbetering van de hygiënische toestand in Egypte.
De vruchten van de arbeid
Dutrieux deelt graag de vruchten van zijn arbeid. Hij publiceert over de de cholera in Egypte en over zijn medische research in Afrika. Op het vijfde Internationale Hygiënecongres in 1884 in Den Haag levert hij een bijdrage over de choleraplaag in Egypte van 1883 en zijn standpunt met betrekking tot quarantainemaatregelen. Hij geeft ook voordrachten over Afrika in economisch perspectief en schrijft artikels over 'koloniale geneeskunde' voor onder meer de 'Association Internationale Africaine' en het 'Bulletin de la Société Belge de Géographie'. In 1888 gaat Dutrieux in Parijs wonen. Hij heeft een oogartspraktijk en trouwt er de Belgische Marie Phillipart. Het huwelijksgeluk is van bijzonder korte duur. Hij overlijdt te Parijs in 1889 op 41-jarige leeftijd en wordt begraven in zijn geboortestad Doornik.
Frank Cotman
Vakgroep Geschiedenis UGent
19 mei 2020
Hoe verwijs je naar dit persoonslemma?
Cotman, Frank. "Dutrieux, Pierre (1848-1889)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 19.05.2020. https://www.ugentmemorie.be/personen/dutrieux-pierre-1848-1889.
Bibliografie
Bienvenu, Jacques, ‘Monsieur Gunthert et le docteur Dutrieux’, Rimbaud Ivre, 17 February 2011. Consulted on 5 May 2020 (http://rimbaudivre.blogspot.com/2011/02/monsieur-gunthert-et-le-docteur....).
Burdo, Adolphe, Les Belges dans l'Afrique Centrale, De Zanzibar au Lac Tanganika, P. Maes, Brussel, 1886, pp. 7-60.
Chiffoleau, Sylvia. Genèse de la santé publique internationale: de la peste d'Orient à l'OMS. Beyrouth: Ifpo - Institut français du Proche-Orient, 2012, p. 105-109.
Cinquième congrès international d’hygiène et de démographie á La Haye (du 21 au 27 août 1884). Comptes rendus et mémoires publiés par le secrétaire général avec le concours de MM. les Secrétaires de Séances et MM. les Secrétaires des Sections. Tome 1. Organisation - Séances générales - Première Section, The Hague: Imprimerie sud-hollandaise, 1884.
Couttenier, Maarten. Congo tentoongesteld: een geschiedenis van de Belgische antropologie en het museum van Tervuren (1882-1925). Leuven: Acco, 2005, p. 70.
'Dutrieux, Pierre (1848-1889)', N. Fettel & Cie. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8451025k/f1.item
Fabian, Johannes. Language and colonial power the appropriation of Swahili in the former Belgian Congo 1880 - 1938. Berkeley: Cambridge University Press, 1986, p. 19-21.
Huskens, Gert en Jan Vandersmissen, Pierre Dutrieux's quarantine advice, blog, 2020 (https://www.pyramidsandprogress.be/news/gert-huskens-and-jan-vandersmiss...)
Jadot, J. M., "Dutrieux, (Pierre Joseph)" in Biographie Coloniale Belge, T. IV, 1955, col. 270-271.
Lacroix, A., "Dutrieux, (Pierre)" in Biographie Coloniale Belge, T. I, 1948, col. 352-353.
Warmenbol, Eugène. ‘L’Orient éternel’, Le lotus et l'oignon égyptologie et égyptomanie en Belgique au XIXe siècle. Bruxelles: Le Livre Timperman, 2012, p. 562.
Publicaties Dutrieux
Association internationale africaine [Pierre Dutrieux]. Dictionnaire français-kiswahili, Brussels: Verhavert, 1880.
Dutrieux, Pierre-Joseph. Le Choléra dans la Basse-Égypte en 1883, relation d'une exploration médicale dans le delta du Nil pendant l'épidémie cholérique ... par le Dr Dutrieux-Bey. Paris: O. Berthier, 1884.
Dutrieux, Pierre-Joseph. Le Choléra et les quarantaines, communication faite au Congrès international d'hygiène de La Haye, par le Dr Dutrieux-Bey. Bruxelles: P. Weissenbruch, 1884.