1911 De Solvay-conferenties en de UGent

In 1911 neemt Ernest Solvay (1822-1922), een Belgisch chemicus die fortuin maakte met de fabricatie van soda een bijzonder initiatief. Hij overtuigt de chemicus en latere Nobelprijswinnaar Walter Nernst om het kruim van de natuurkundigen uit te nodigen naar het Hotel Metropole te Brussel om ongebonden met elkaar te discusiëren. De hoofding van de eerste uitnodiging is: “Invitation à un Conseil scientifique international pour élucider quelques questions d’actualité des théories moléculaires et cinétiques". De Solvay-conferenties groeien uit tot de hoogdagen van de moderne fysica waar de nieuwste inzichten van de grootste geesten van de tijd met elkaar worden geconfronteerd. De Nederlander Hendrik Lorentz, Nobelprijs 1902, neemt als eerste de taak van voorzitter op zich.

Solvay spaart tijd noch moeite om het verblijf van zijn gasten productief en aangenaam te maken. Een ontvangst op het koninklijk paleis behoort dan ook tot de agenda van iedere conferentie. Een hoogtepunt is de vijfde Solvay-conferentie van 1927, waar 17 van de 29 deelnemers Nobelprijswinnaars zijn of zullen worden. Het kan dan ook geen toeval genoemd worden dat op 1 oktober 1927, Koning Albert I  in zijn toespraak in Seraing een dringende oproep doet voor financiering van het wetenschappelijk onderzoek en hiermee een aanzet geeft tot de oprichting van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek.

De Belgische deelname is vrij beperkt, maar vanuit de Gentse universiteit zal Jules Verschaffelt,  een nauwe medewerker van Lorentz tijdens zijn verblijf in Nederland, een belangrijke ondersteuning geven aan niet minder dan 7 opeenvolgende conferenties tussen 1913 en 1938. Eerst als secretaris en later als lid van het bureau van het Institut International de Physique Solvay dat de gastenlijst opstelt.  De promotor van Jules Verschaffelt, Edmond Van Aubel neemt deel aan de conferenties van 1921 en 1924. Einstein gaat niet in op de uitnodiging voor de derde conferentie in 1921 en weigert deelname aan de vierde conferentie van 1924, omdat in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog Duitse onderzoekers niet welkom zijn. De diplomatische tussenkomst van Lorentz bij ondermeer Koning Albert en Koningin Elisabeth zet dit recht voor een volgende meeting en leidt tot de beroemde vijfde conferentie van 1927.

Prof. Verschaffelt levert vanuit de UGent, door zijn grote talenkennis en zijn zorgvuldige redactie een niet te onderschatten bijdrage aan de uitstraling van deze wereldberoemde conferenties. Lange tijd was Jules Verschaffelt in Nederland een dichte medewerker van Lorentz en zijn talenkennis werd in de groep Nederlandse natuurkundigen bijzonder geappreciëerd. Hij was ongetwijfeld de ideale verbindingsman tussen de Franse natuurkundigen zoals Madame Curie, Pointcarré, Langevin, de Nederlandse collega's als Lorentz, Kamerlingh Onnes en Zeeman en Duitse wetenschappers als Max Planck of Einstein.

Patrick Van Oostveldt
31 januari 2019